عوارض شیمی درمانی - یبوست

یکی از عوارض درمانهای سرطان، خصوصا شیمی درمانی، یبوست است. تغییر عادات اجابت مزاج نیز همانند سایر عوارض شیمی درمانی تاحد زیادی منشا روانی دارد. نگرانی بیمار از مصرف غذا و مایعات به دلیل تهوع یا بی اشتهایی از علل یبوست هستند. توصیه های زیر با مشورت پزشک معالج می‌تواند در کاهش یا درمان یبوست موثر باشد:
  

• آب و مایعات کافی بنوشید.
• در صورت امکان فعالیت فیزیکی داشته باشید. راه رفتن به تنهایی در بسیاری از موارد در تنظیم کار دستگاه گوارش مفید است.
• رژیم غذایی پرفیبر و حاوی میوه و سبزیجات خام یا پخته شده معمولا یبوست را درمان می‌کند.
• بعضی از خشکبار مانند آلو خشک یا انحیر خشک و برگه های خشک شده و پاپ کورن می‌توانند کمک کنند.
• مایعات گرم و داغ مانند چای مفید هستند.
• نان سبوسدار بخورید.
• اسفرزه، برگ سنا، هندوانه ابوجهل از نسخه‌های طب سنتی هستند که در این مورد نتایج خوبی داشته‌اند.
• در صورت بروز بواسیر ( همورویید ) با شقاق مقعد، پزشک را در جریان بگذارید.

عوارض شیمی درمانی - خستگی و ضعف

خستگی زودرس و ضعف عمومی حتی بدون کم خونی یکی از شکایات شایع بیماران تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی است. معمولا این خستگی با خستگی ناشی از کار زیاد و کم‌خوابی متفاوت است و با استراحت و خواب برطرف نمی‌شود. اغلب بیماران از خستگی مداوم که در طول درمان به تدریج بیشتر شده و فعالیتهای معمول بیمار را نیز محدود کرده است شاکی هستند. توصیه های معمول برای کنترل خستگی حین درمان:

• سعی کنید زمانهایی را که پرانرژی تر هستید را به کارهای مهمتر و مورد علاقه تان بپردازید تا چنانچه خستگی شما را محدود کرد، کارهای کم‌اهمیت‌ترتان به جای مانده باشند.
• زمان کافی برای استراحت در طول شبانه‌روز در نظر بگیرید. شما در طول درمان به استراحت بیشتری نسبت به قبل نیاز دارید. اگر در خوابیدن مشکل دارید حتما با پزشکتان مشورت کنید.
• استراحت و خواب زیاد برای رفع خستگی و کسالت شما کمک کننده نیستند و برعکس باعث احساس خستگی بیستر می‌شوند.
• برنامه ورزشی منظم داشته باشید. ورزش منظم احساس ضعف و کسالت را کاهش می‌دهد.
• مایعات کافی به بدنتان برسانید.
• کمک دوستان و اطرافیان را قبول کنید. باور کنید که بسیاری از آنها کاری مهمتر از کمک کردن به شما ندارند!!
• میزان خستگی خود را به اطلاع پزشک معالج برسانید. بسیاری از موارد خستگی به علت عوامل قابل رفع مانند کم‌خونی، مشکلات تیرویید، کمبود بعضی از الکترولیتها در شیمی‌درمانی یا کمبود بعضی از ویتامینها هستند.
• در صورت صلاحدید پزشک می‌توانید از ترکیبات مکمل تغذیه‌ای یا مواد گیاهی انرژی‌زای مجاز استفاده نمایید. ترکیبات حاوی کافئین در صورت عدم منع مصرف ، موثرند

عوارض شیمی درمانی و پرتو درمانی - ریزش مو و عوارض پوستی

یکی از نگرانیهای اصلی بیماران و همراهان بیمار در هنگام برنامه ریزی برای شیمی درمانی و پرتودرمانی ریزش مو است. ریزش مو ناشی از آسیب فولیکول ( پیاز ) مو با داروها یا اشعه است. واکنشهای پوستی درمان هرچند زیاد آزارنده نیستند اما شیوع بالایی دارند. نکات زیر در مورد ریزش مو و واکنشهای پوستی قابل توجه هستند:

• ریزش مو در همه انواع داروهای شیمی درمانی رخ نمی‌دهد. میزان ریزش مو در شیمی درمانی تابع نوع دارو، دوز دارو، روش و مدت تجویز شده است و در افراد مختلف نیز متفاوت است.
• ریزش مو ناشی از پرتودرمانی فقط در ناحیه تحت درمان رخ می‌دهد. اما ریزش مو ناشی از شیمی درمانی تمام موهای بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• ریزش مو ناشی از شیمی درمانی تقریبا در تمام موارد با پایان درمان برطرف می‌شود. در رویش مجدد موها بعضا فرم و شکل متفاوتی با نوع اولیه دارند. رویش موهای ناحیه رادیوتراپی دیرتر و گاهی در محلهایی که دوز بالایی  اشعه دریافت کرده‌اند هرگز کاملا برگشت نمی‌کند.
• ریزش مو ناشی از شیمی درمانی می‌تواند ناگهانی یا تدریجی، تمام بدن یا بخشی از موها، ریزش کامل یا فقط به صورت نازک و شکننده شدن موها باشد.
• درمانهای معمول ریزش مو ( ماینوکسیدیل، فیناستراید، شامپوها و تونیکهای تقویتی ) هیچکدام نقش مثبتی در پیشگیری از ریزش مو ناشی از شیمی درمانی و پرتودرمانی ندارند.
• توصیه می‌شود اگر موهای بلندی دارید قبل از شروع درمان آنها را کوتاه کنید. این کار کمک میکند موها پرپشت‌تر به نظر برسد. بعلاوه ریزش موهای کوتاه کمتر دیده می‌شود و شما را آزار می‌دهد.
• رنگ کردن و اتو زدن به موها را به بعد از رویش مجدد موها بعد از شیمی درمانی موکول کنید.
• سر را با کلاه‌گیس، روسری یا کلاه بپوشانید تا ریزش موقتی موهایتان کمتر جلب توجه کند.
• شامپوهای ملایم و خنثی استفاده کنید. شامپو بچه برای شستشوی روزانه پیشنهاد خوبی است.
• شانه یا برس مو نرم و دندانه درشت استفاده کنید.
• استحمام روزانه به پاک بودن پوست و کاهش احتمال ماندگاری عفونتها و ضایعات پوستی روی سطح پوست کمک می‌کند.
• جوشها و ضایعات پوستی را دستکاری نکنید.
• از مرطوب کننده های پوستی برای مرطوب کردن کل بدن استفاده کنید.
• از قرار گرفتن طولانی در معرض آفتاب در دوره شیمی درمانی و پرتودرمانی اجتناب کنید.
• واکنش پوستی به اشعه که در ناحیه درمان پرتودرمانی ایجاد می‌شود، نیاز به مراقبت های ویژه مشابه سوختگیهای سطحی دارد. به توصیه های پزشک معالج در ویزیتهای حین پرتودرمانی عمل کنید و از خود درمانی بپرهیزید.
• استفاده از پمادها و کرمهای موضعی در محل واکنش پوستی پرتودرمانی در دوره درمان، مگر با نظر پزشک معالج، ممنوع است.

عوارض شیمی درمانی - تهوع و استفراغ

شاید اولین چیزی که با شنیدن نام شیمی درمانی به ذهن بسیاری از افراد می‌رسد، تهوع و استفراغ باشد. برخلاف تصور عمومی که هر شیمی درمانی را با تهوع و استفراغ شدید همراه می‌دانند، همه داروهای شیمی درمانی ایجاد حالت تهوع نمی‌کنند. بعلاوه همانطور که در بخش کلیات عوارض شیمی درمانی گفته شد، بروز و شدت تظاهر عوارضی مانند تهوع و استفراغ تابع فاکتورهای متعددی است که در افراد مختلف با یکدیگر متفاوتند. توصیه‌های کلی زیر برای پیشگیری، کاهش و درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی می‌تواند موثر باشند:

• بخش عمده‌ای از تهوع و استفراغهای ناشی از شیمی درمانی علل یا زمینه های روانی دارند. به‌طور کلی تهوع و استفراغ در بیمارانی که انتظار آن را دارند، بیشتر رخ می‌دهد. تاکید مجدد بر این نکته لازم است که ممکن است داروی شیمی درمانی تجویز شده برای شما اصلا تهوع‌زا نباشد؛ لذا تصویر ذهنی که از خود در حالت استفراغ ساخته‌اید را تغییر دهید.
• در حال حاضر درمانهای دارویی بسیار خوب، اثربخش و در عین حال کم‌عارضه‌ای برای کنترل تهوع و استفراغ در دسترس است. قطعا پزشک معالج شما با توجه به شرایط شما و درمانتان، داروی ضدتهوع مناسب را برای پیشگیری از بروز تهوع و استفراغ در درمان شما گنجانیده است؛ نگران نباشید.
• در مورد درمان تهوع و استفراغ بیشتر از اطرافیان یا سایر بیماران، به پزشک معالج و تیم درمان اعتماد کنید.
• از تکنیکهای آرامبخشی مانند یوگا غافل نشوید. گاهی صحبتهای آرامش بخش یک دوست یا گوش دادن به موسیقی و تماشای تلویزیون بسیار کمک کننده‌اند.
• به یاد داشته باشید این علایم تهوع و استفراغ شما گذرا هستند و تا چند روز دیگر برطرف می‌شوند.
• سعی کنید در زمان شیمی درمانی یا پرتودرمانی، معده شما زیاد پر یا کاملا خالی نباشد.
• دندان مصنوعی تهوع و استفراغ را افزایش می‌دهد. در روزهای اول بعد از شیمی درمانی در صورت تهوع، فقط در هنگام غذا خوردن دندان مصنوعی خود را بگذارید.
• ترجیحا از خوردن غذاهای سنگین در ساعات اولیه بعد از شیمی درمانی و پرتودرمانی بپرهیزید.
• در روند درمان برای پیشگیری از بروز تهوع و استفراغ خود را به کاهش حجم وعده های غذایی و افزایش دفعات غذاخوردن عادت دهید.
• از خوردن مایعات همراه غذا بپرهیزید. غذاهای خشک تهوع کمتری ایجاد می‌کنند.
• هنگام بیدار شدن از خواب بلافاصله رختخواب را ترک نکنید و ترجیحا صبحانه را با خوردن غذاهای خشک مانند بیسکوییت و نان خشک شروع کنید.
• از غذاهای خیلی چرب یا شیرین یا پر ادویه استفاده نکنید.
• اگر بوی پختن غذا یا دود سیگار یا عطرها منجر به تحریک حال تهوع شما می‌شود، حتی‌المقدور از آنها دوری کنید.
• لباسها و کمربند تنگ که به شکم فشار می‌آورند نپوشید.
• در هنگام بروز تهوع نفس عمیق ولی آرام بکشید.
• بلافاصله بعد از غذا خوردن دراز نکشید. خوابیدن را به 2 ساعت بعد از غذا خوردن موکول کنید.
• غذا را آهسته میل کنید. جویدن کامل غذا کار دستگاه گوارش را تسهیل می‌کند.
• مایعات را خنک بنوشید.
• آب نبات ترش، قرص نعناع و بیسکوییتهای زنجبیلی را امتحان کنید.
• خطر اصلی استفراغ طولانی مدت، کم آبی بدن و به هم خوردن تنظیم آب و الکترولیتهای بدن است. چنانچه هیچ درمانی استفراغ شما را کنترل نمی‌کند، حتما با پزشک در مورد نیاز به دریافت داروها . نیز سرم درمانی مشورت کنید.
• برای پیشگیری از تهوع و استفراغ انتظاری قبل از شروع شیمی درمانی، نیم ساعت قبل از درمان در اتاق آرامی دراز بکشید و دستمال خنکی را بر روی چشمان و صورت خود قرار دهید.

عوارض شیمی درمانی- اسهال

مخاط روده همانند سایر مخاطهای بدن تحت تاثیر شیمی درمانی و نیز تحت تاثیر پرتودرمانی ناحیه شکمی، دچار آسیب و ریزش شده و اسهال ایجاد شود. تعریف افراد از اسهال متفاوت است؛ اما تعریف معمول پزشکی آن دفع بیشتر از 2 بار مدفوع با قوام شل بطور میانگین هر 4 ساعت یا کمتر است. این عارضه معمولا خفیف و موقتی است. چنانچه شدید، طول کشیده، خونی، یا همراه با علایمی مانند تب و تهوع باشد، نیاز به توجه و درمان سریعتر دارد. توصیه‌های معمول:

• مهمترین خطر اسهال، به هم خوردن تعادل آب و الترولیتهای بدن و کم آبی است. لازم است از تامین مایعات کافی برای بدن بیمار اطمینان حاصل شود. چنانچه شدت اسهال زیاد بوده و امکان خوردن برای بیمار نباشد ممکن است نیاز به تزریق سرم باشد.
• موادی که ملین ذاتی هستند را حذف کرده و تا مدتی فیبر ( میوه و سبزیجات تازه، نان، سبوسدار...) مواد غذایی را کم کنید. نان سفید، برنج و ماکارونی منعی ندارند. مصرف میوه و سبزیجات پخته شده مشکلی ندارد.
• پنیر و ماست از بین لبنیات در دوره اسهال قابل استفاده هستند. شیر بعلت کمبود لاکتاز در بسیاری از افراد بهتر است تا بهبود اسهال محدود شود.
• غذاهای چرب و پر ادویه استفاده نکنید.
• موز و هلو و پرتقال و سیب‌زمینی مملو از پتاسیم هستند. مصرف آنها مانع کمبود پتاسیم می‌شود.
• نوشیدنیهای غیرگازدار و غیرشیرین‌شده ( آب سیب، دوغ ) بهترین جایگزینهای مایعات از دست رفته هستند. بهتر است مایعات در دمای اتاق باشند و آهسته میل شوند.
• اسهال بیش از 24 ساعت باید به اطلاع پزشک برسد.